Curso de lingua galega/O persoal/Átono/Uso de "te" e "che"

Ir a: Exercicios sobre te e che
Ir a:   Curso de lingua galega ····· Hª do galego ····· Exercicios de morfosintaxe ····· Exercicios de ortografía ····· Exercicios de léxico 

  A Normativa oficial do galego (na wikipedia galega) 

En case toda Galicia encontramos o pronome "che" empregado no caso dativo e o pronome "te" empregado no caso acusativo ou como reflexivo, sistema este coincidente co presente na normativa da lingua galega. Agora ben, na área lingüística fisterrá (Santiago, Bembibre, Fisterra, Tambre, Barbanza) emprégase "che" tanto como dativo como acusativo, hai logo cheísmo. Mentres que na zona do Baixo Miño e en falas galegas-portuguesas empregan "te" tanto para acusativo como para dativo, producíndose teísmo:

Caso	Forma estándar	Formas do cheísmo	Formas do teísmo
Acusativo	te	che	te
Dativo	che	che	te
Reflexivo	te	te	te

Curso de L. Galega

Gramática

Primeiras normas O alfabeto As vogais Recoñecer a abertura media As consoantes A gheada O seseo A acentuación O substantivo Masculino e feminino Singular e plural O Adxectivo A gradación Os determinantes O artigo O demostrativo O posesivo O numeral O indefinido O relativo O persoal O persoal tónico O persoal átono Pron. de solidariedade "Te" e "che" "Llo" e "llelo" Colocación O adverbio Nexos A preposición A conxunción Construcións comparativas A interxección O verbo Verbos regulares Paradigma Morfemas VV. regulares con alternancia Verbos Irregulares Paradigma Facer dicir e haber Pór, dar e saber Ser, estar e ir Valer, poder e querer Ver, vir e ter O participio O infinitivo conxugado As perífrases

Historia da lingua

Formación O substrato Romanización e latinización Concepto de lingua romance O latín vulgar Fontes Do clásico ó vulgar O latín da Hispania Listado de linguas románicas Exemplo O superestrato Substrato cultural O adstrato A Idade Media Os séculos escuros A ilustración O Rexurdimento Ata a Guerra Civil A ditadura franquista A democracia

Como recoñecer e evitar o cheísmo?

Aínda que o preferible sería facelo de oído, hai uns cantos sistemas posibles, que se ben non son perfectos, poden axudar a reducir considerablemente o número de erros. Entre estes sistemas podemos distinguir os dous seguintes:

Pasando a pasiva

Para pasar unha oración a pasiva temos que coller o O.D. da activa e convertelo en suxeito da pasiva:

• Collín mazás > As mazás foron collidas por min.

Pois ben, se unha frase, ó pasala a pasiva, ten como suxeito "ti", na activa hai que pór "te" (porque a un obxecto directo "te" lle corresponde un suxeito "ti" na pasiva), mentres que, se ten como suxeito na pasiva calquera elemento que non sexa unha segunda persoa de singular (ti), haberá que poñer "che", dado que o O.D. da activa non pode ser a segunda persoa que indica o persoal "te". Exemplos:

• Chamei(¿te/che?) > Ti fuches chamada por min > Chameite
• Busquei(¿te/che?) o libro > O libro foi buscado por min > Busqueiche o libro

Dirixindo a oración a "el" ou "ela" en vez de a "ti"

Se non sabemos se empregar "te" ou "che" nunha frase como

Esperei____ na rúa a ti,

non temos máis que recompoñer a frase dirixíndoa a unha terceira persoa en vez de a unha segunda:

Esperei ____ na rúa a el

e colocar no espazo indicado o pronome adecuado ("o", "lo", "no" ou "lle"). Se escollemos "no", estamos ante un O.D. e, se escollemos "lle", ante un O.I. A solución será espereino na rúa, e, dado que utilizamos o pronome de O.D. na oración superior, teremos que pór "te" porque é o pronome que indica tal función sintáctica: espereite na rúa:

Espereino na rúa a el > Espereite na rúa a ti

Se o resultado na frase dirixida a el fose "lle" teriamos que empregar na frase dirixida a ti "che":

busqueille o libro a el > busqueiche o libro a ti.

Do mesmo xeito, pode pasar que un mesmo verbo poida admitir os dous casos, polo que o devandito contraste na terceira persoa repítese na segunda. Por exemplo, con levar:

Leveino no coche > Leveite no coche

Leveille un agasallo > Leveiche un agasallo

Ir a:   Curso de lingua galega ····· Hª do galego ····· Exercicios de morfosintaxe ····· Exercicios de ortografía ····· Exercicios de léxico 

  A Normativa oficial do galego (na wikipedia galega) 
Ir a: Exercicios sobre te e che