Curso de lingua galega/As vogais
|
Gramática |
Ir a: Exercicios sobre as vogais galegas
Ir a:
Curso de lingua galega ····· Hª do galego ····· Exercicios de morfosintaxe ····· Exercicios de ortografía ····· Exercicios de léxico
A Normativa oficial do galego (na wikipedia galega)
As vogais son articulacións abertas, polo que o aire sae ó exterior sen obstruccións. Durante a súa emisión os órganos articulatorios deixan unha canle máis ou menos ampla sen que ningún órgano se interpoña na corrente de aire en vibración.
Sistema vocálico tónico do galego
editar
Onde mellor se distinguen as vogais dunha lingua é nas sílabas tónicas, ou sexa, naquelas que levan acento, porque estas sílabas, ao recibiren a maior forza de articulación son as que se pronuncian con máis claridade de matices. Cando falamos de sílabas tónicas referímonos ao acento da fala, non ao acento da escrita ou til. Polo tanto, consideramos sílabas tónicas as que aparecen en cursiva nas seguintes palabras, con ou sen acento gráfico: último, dólar, amigo, café, andar, sol.
As sílabas tónicas, polo tanto, son as que mellor nos permiten establecer o sistema vocálico galego. Nas sílabas átonas, aquelas que non levan a forza e articulación da palabra, as vogais aparecen máis débiles e, polo tanto, menos matizadas. Compróbase pronunciando as palabras: cálido, cereixa, xente, nas cales as sílabas átonas aparecen en cursiva.
Os seguintes rasgos das vogais son fonémicos na galega, é dicir, varialos produce variacións no significado.
- Abertura: as vogais galegas poden clasificarse en catro graos principais: aberta, semiaberta, semipechada, pechada.
- Localización: Tendo en conta a posición da lingua, danse tres localizacións básicas: anterior, central e posterior.
Non son rasgos fonémicos das vogais:
- A labialización, ou redondeamento dos labios, que na fala nativa só ocorre nas vogais posteriores.
- A nasalización, ou saida simultánea do aire polas canles bucal e nasal. Isto xeralmente ocorre só en contacto cunha consoante nasal, posto que o veo do padal despégase da parede da farinxe, permitindo ó aire sair polo canle nasal.
O seguinte cadro clasifica as vogais en función dos seus rasgos fonémicos:
| Aberta | Media aberta | Media pechada | Pechada | |
|---|---|---|---|---|
| Anterior | - | /ɛ/ | /e/ | /i/ |
| Central | /a/ | - | - | - |
| Posterior | - | /ɔ/ | /o/ | /u/ |
Este é o sistema de sete vocais que encontramos en posición tónica e que ten a súa orixe nun sistema latino de 10 elementos, modificado profundamente na lingua falada coa desfonoloxización da cantidade vocálica. Ó ser o galego herdeiro directo do sistema latino e estar cada unha das sete vocais condicionada pola etimoloxía cabería esperar que cada palabra tivese idéntico vocalismo en todo o territorio, mais isto non se cumpre en tódolos casos. No vocalismo tónico, dous casos rompen a regularidade: unha consoante nasal trabando sílaba e o fenómeno da metafonía, fenómenos, ámbolos dous, característicos da dialectoloxía galega.
Outra terminoloxía
editar- Velares, é dicir, pronunciadas contra a parte de atrás da boca:
- o /u/: uso, difuso, hindú
- o /o/ (o pechado): mozo, sodes
- o /ɔ/ (o aberto): ovo, feixó
- Palatais, ou sexa, pronunciadas contra a parte anterior da boca:
- o /i/: uso, difuso, hindú
- o /e/ (e pechado): este, pequeno
- o /ɛ/ (e aberto): é, pedra
- Central, é dicir, non marcada nin como anterior nin como posterior:
- o /a/: casa, cantar
As vogais /o/ e /ɔ/, por unha banda, e /e/ e /ɛ/ pola outra, aparecen representadas por unha única letra: e, e o. Isto significa que soamente pola grafía non podemos adiviñar se unha palabra se pronuncia con e ou o abertos ou pechados.
Consoante nasal trabando sílaba
editarA vogal posterior que etimoloxicamente debía ser semiaberta, péchase un grao diante de nasal implosiva: /ˈkoɳ.tO/, /ˈfoɳ.tE/, /ˈpoɳ.tE/, tamén /ˈdo.nO/ (> *dɔmno > DOMINU). No galego asturiano, e en puntos illados do galego oriental poden encontrarse con vocal semiaberta, porque nesas falas todo "o" ante nasal é aberto: /ˈlɔɳ.bO/, /laˈkɔɳ/.
Na serie anterior (e), a pechazón por "n" implosivo ocupa unha área de extensión diversa, partindo do oeste a noroeste: /ˈlɛɳ.tO/ ∼ /ˈleɳ.tO/.
Metafonía
editarA metafonía é a abertura de /e/ ou /o/ por influxo de -a final ou a cerrazón de /ɛ/ ou /ɔ/ por -o na mesma posición:
| Sen metafonía | Con metafonía |
|---|---|
| sɔgro | sogro |
| mɛdo | medo |
| hora | hɔra |
| ela | ɛla |
Hai palabras que escapan por completo ó fenómeno da metafonía: folla, cego-cega, porco-porca; tampouco chegou a actuar en toda a totalidade do dominio lingüístico galego. Os datos que se coñecen indican con claridade que este proceso tivo a súa orixe en puntos do galego occidental e que se foi difundindo cara ó galego central, ó que afectou de maneira variable.
As vogais tónicas en galego, portugués e español
editar| portugués e galego | español |
|---|---|
| tɛrra | tierra |
| pɛdra | piedra |
| cɛgo | ciego |
| fɔrte | fuerte |
| mɔrte | muerte |
| cɔsta | cuesta |
Sistema vocálico átono do galego
editarNas vogais átonas existen menos distincións por mor de teren menor duración e menor intensidade cás tónicas.
Na actualidade, vénse admitindo que en posición pretónica se manteñen as sete vogais presentes na posición tónica (vɔtar, botar; osiño, ɔsiño). En posición átona medial de palabra, pérdese a distinción entre vogais medio abertas e medio pechadas, de forma que só se teñen cinco vogais:
| Aberta | Media | Pechada | |
|---|---|---|---|
| Anterior | - | /E/ | /i/ |
| Central | /a/ | - | - |
| Posterior | - | /O/ | /u/ |
onde o arquifonema /E/ pode pronunciarse indistintamente /e/~/ɛ/, e o arquifonema /O/ pode articularse /o/~/ɔ/.
En posición final de palabra as vogais galegas redúcense a tres:
| Aberta | Media | |
|---|---|---|
| Anterior | - | /E/ |
| Central | /a/ | - |
| Posterior | - | /O/ |
Ir a: Curso de lingua galega ····· Hª do galego ····· Exercicios de morfosintaxe ····· Exercicios de ortografía ····· Exercicios de léxico
A Normativa oficial do galego (na wikipedia galega)