Perífrases verbais/Problemas

Algúns problemas coa alternativa de Gómez Torrego

Gómez Torrego abandona, cando menos en aparencia, o criterio da gramaticalización do verbo auxiliar para o recoñecemento das perífrases. No seu lugar emprega procedementos que denomina formais. Son

1. A colocación de pronomes clíticos
2. A conmutación estructural
3. A pasiva
4. A realización dunha interrogativa por medio de como + verbo auxiliar.

Se observamos a lista das perífrases galegas veremos que o primeiro criterio se cumpre en todos e cada un dos casos. Ó noso xeito de ver, os complementos son sempre esixidos polo verbo auxiliado e non polo auxiliar, polo que poden colocarse ben proclíticos ou enclíticos á forma non persoal da perífrase. Hase recordar que o procedemento non é válido coas perífrases de participio.

Mais achamos problemas graves se aplicamos a conmutación estructural. Acontece coas perífrases imperfectivas de infinitivo en que o verbo auxiliar non está gramaticalizado:

estamos a recolle-los datos > estamos a iso

Sorprende esta conmutación cando teoricamente as perífrases non poden permitir a conmutación estrutural. Non se pode conmuta-lo verbo auxiliado por un pronome (*estámolo) ou por un sintagma nominal (*estamos á recollida de datos) ou polo que Leonardo Gómez Torrego denomina proposición substantiva: *estamos a que recollámo-los datos.

Moi posiblemente o que ocorre é que nos achamos ante un uso estraño do verbo estar que o aproxime a unha frase feita (pénsese en estar a elo). Se así fose, o verbo estar podería ter reducido o seu valor léxico, encontrarse parcialmente gramaticalizado e coincidir, curiosamente, co valor da perífrase. A conmutación estrutural, de aceptarmos isto, non sería neste caso procedemento válido totalmente para o recoñecemento das perífrases.

Apoia esta hipótese o feito de que este problema se dá sempre con aqueles verbos con que é posible o uso do pronome elo, pronome que só constrúe frases feitas. Obsérvese:

estar a elo > estar a iso > estar a recoller datos > ¿estar á recollida de datos?

andar a elo > andar a iso > andar a recoller datos > andar á recollida de datos

pórse a elo > pórse a iso > pórse a recoller datos > pórse á recollida de datos

leva moitos anos a elo > leva moitos anos a iso > leva moitos anos a recoller datos > leva moitos anos á recollida de datos.

Se aceptámo-lo razoamento realizado, salvamos esta cuestión e as referidas serísan perífrases “tamén” desde esta perspectiva.

Mais non rematan aquí os problemas coa conmutación. Hai unha perífrase en que tampouco se cumpre (dado que con estar + part. si se cumpre. En <o cadro estaba chantado na parede> <chantado> só pode ser substituído por outro participio, acontecendo a conmutación léxica, polo tanto, e non a estructural):

ir + part. → o meu pai vai acabadiño de vez → o meu pai vai vello → o meu pai vai así. Sen dúbida, nas frases <o meu pai vai vello> e <o meu pai vai así> estamos ante un uso de <ir> en que o verbo está gramaticalizado e o significado do verbo, parcialmente gramaticalizado, xunto co do adxectivo ou o do adverbio dos exemplos é semellante ó do global da perífrase.

O criterio da “interrogación con como” quizais falle nos seguintes casos:

Estou recollendo datos > ¿como estou? > recollendo datos

Ando recollendo datos > ¿como ando? > recollendo datos

Sigo recollendo datos > ¿como sigo? > recollendo datos

O meu pai vai acabadiño de vez > ¿como vai? > acabadiño de vez

O cadro estaba chantado moi forte na parede > ¿como estaba? > chantado moi forte na parede

Nos tres primeiros exemplos parece que a pregunta con como é incorrecta. A resposta normal a esa pregunta sería un adverbio (estou mal, estou ben), e resulta que non é posible a conmutación estructural do xerundio da perífrase polo adverbio. Si é posible na resposta da pregunta. Semella logo que se perde o carácter perifrástico ó face-la pregunta, polo que esta é incorrecta.

Para os outros dous casos, semella que seguindo este criterio non falamos de perífrases.

Inicio:	Perífrases verbais
Páx. anterior:	Críticas e alternativas
Páx seguinte:	As perífrases galegas