Perífrases verbais/Crítica

Crítica ós métodos tradicionais de recoñecemento das perífrases

Os verbos auxiliares están inhabilitados para seleccionar suxeitos e complementos de seu; a forma verbal mediante a cal o emisor selecciona tales funcións é sempre necesariamente a auxiliada. Así na secuencia Vaites, disque as temperaturas non van mellorar o que selecciona semanticamente o suxeito é mellorar e non van aínda que sexa o verbo auxiliar quen achegue a noción gramatical de persoa. Obsérvese que ocorre exactamente o mesmo co complemento directo (Vou mellora-las cualificacións). No caso de que os verbos que preceden ás formas infinitas propoñan semanticamente suxeito e complementos non estaremos ante verdadeiras perífrases verbais. Compárese a secuencia O Brais quere ir ó teatro coa perífrase A cabeza quere doerlle ó Brais.

A interrelación entre o suxeito dunha perífrase e o verbo auxiliado percíbese doadamente naqueles casos en que o verbo auxiliado é haber, por ser este verbo unipersoal (Debe haber moitas cunchas, pode haber moitas cunchas), pois resulta imposible que o suxeito sexa outro ca unha terceira ou unha sexta (tamén chamada terceira persoa do plural) persoa de plural.

Tradicionalmente vense advertindo que un verbo para ser auxiliar e constituír parte integrante dunha perífrase debe de ter perdido todo ou parte do seu significado léxico ou, o que é o mesmo, ten que estar total ou parcialmente gramaticalizado; mais este criterio non é fiable por varias razóns:

• Existen perífrases verbais, comunmente admitidas, formadas con verbos auxiliares que manteñen o seu significado pleno: Empeza a sarabiar, segue sarabiando, Acabou de sarabiar.
• Non é doado saber sincronicamente cando un verbo empeza a desemantizarse. Así verbos como andar ou levar semellan presenta-lo mesmo significado cando actúan como verbos auxiliares ca cando actúan como verbos plenos ou principais:

Sempre andas latricando / Sempre andas con contos

Levo estudando esta cuestión varios anos / Levo con esta cuestión varios anos

• Hai construcións con infinitivo e participio nas cales o verbo precedente está usado metaforicamente ou parece claramente desemantizado, e non por iso se pode falar de perífrases verbais (O Xoán lanzouse a recoller datos, O Xoán anda namorado, Deino por feito, Deume por rir, Boteino a perder,...).

• No primeiro dos exemplos, a construcción de infinitivo posúe carácter nominal, polo que complementa a lanzouse tal e como se demostra por medio dunha conmutación por un pronome ou un sintagma nominal equivalente: O Xoán lanzouse á recollida de datos. (Conmutación estrutural). Se fose perífrase non permitiría tal conmutación: O Xoán deu en recoller datos (perífrase incoativa) > *O Xoán deu na recollida de datos
• No segundo caso, parece claro que namorado actúa como adxectivo e non como verbo, que é o que esixiría a perífrase verbal. A conmutación por outro adxectivo o demostra. O Xoán anda contento (Conmutación léxica que fundamenta que non é perífrase por tratarse de adxectivos)
• No terceiro a forma di non pode ser auxiliar, xa que hai posible conmutación estructural: dino por feito > dino por bo. (O pronome parece estar esixido polo verbo principal)
• No cuarto caso é perfectamente conmutable por pronomes: Deume por iso. (O pronome está esixido polo verbo principal)
• No último, botei leva complementos propios: *Botei a perdelo. (Colocación de pronomes clíticos). Véxase o cadro coa nota 1.

Así e todo na maioría dos casos perifrásticos o verbo está gramaticalizado ou totalmente (ten que chover) ou parcialmente (andabamos debatendo a cuestión). Por todo isto, e aínda recoñecendo a importancia da gramaticalización, semella máis coherente valerse de procedementos formais (conmutacións, colocación de pronomes clíticos¹, pasiva e interrogativa) para caracteriza-la perífrase verbal.

Alternativas

Vimos xa nos exemplos anteriores como funcionan dous procedementos formais (conmutación estrutural por pronomes clíticos dos complementos e conmutaciuón léxica) que nos serven de alternativa. Profundemos neles, mais antes, atendamos ó ultimo dos indicados segundo as ensinanzas de Gómez Torrego.

A interrogación

Cando as formas infinitas constitúen o verbo principal ou auxiliado dunha perífrase verbal, o que domina nelas é o seu valor verbal, de xeito que o nominal do infinitivo, o verbal do xerundio e o adxectival do participio desaparecen.

Isto é o que explica que mentres que un infinitivo precedido doutro verbo nunha construcción non perifrástica pode, por medio da conmutación nominalizarse ou pronominalizarse, iso é imposible nunha perífrase verbal:

Permitín comprar unha xavelina > permitín a compra dunha xavelina, permitín iso, permitino.

pero: Debo comprar unha xavelina > *debo a compra dunha xavelina., *debo iso, *déboo.

Así pois, debo comprar é unha perífrase verbal, e permitín arranxar, non.

Atendamos agora a transformación interrogativa por medio de como e á resposta consecuente:

Os soldados veñen cantando > ¿como veñen? > cantando (non hai perífrase)

Isto vén sendo como che dixen > *¿como vén? > *sendo (hai perífrase)

O teu fillo anda namorado > ¿como anda? > namorado (non hai perífrase)

Téñoche dito que cales > *¿Como che teño? > *dito que cales (hai perífrase).

---

Nota 1: A colocación de pronomes clíticos non se refire a que non poida haber un pronome enclítico ou proclítico acompañando ó verbo auxiliar, senón a que quen ten que esixir ese pronome ten que ser o verbo auxiliado. Por iso debe sempre, salvo no caso de ser perífrase de participio -pois o participio non pode portar pronomes- poder colocarse o pronome clítico tamén co verbo auxiliado

Inicio:	Perífrases verbais
Páx. anterior:	Locución verbal
Páx seguinte:	Algúns problemas