Nome/Substantivo/clasificación semántica

Jespersen salienta que entre substantivo e adxectivo hai unha oposición 'intensión / extensión': os substantivos son termos semanticamente (polo que respecta ó seu significado léxico) intensos que unicamente poden aplicarse á clase de seres ou obxectos que presentan os trazos de contido da voz en cuestión; polo contrario, os adxectivos ofrecen un campo de aplicación restrinxido: os seus trazos de contido poden dicirse de seres moi variables.

Pola súa significación, os substantivos clasifícanse tradicionalmente seguindo o esquema do cadro anterior

Concretos e abstractos

Un nome concreto é aquel que se pode percibir con os sentidos (como "mesa") mentres que un abstracto designa entidades non perceptibles de xeito directo (como "amor").

Comúns e propios

• Substantivos comúns: Permiten nomear a tódalas persoas, animais ou cousas da mesma clase ou especie, sen particularizar o seu significado como home, cabalo, casa. Agrupan os obxectos que denominan polas súas características, sen expresar trazos distintivos. Por iso, considéranse substantivos xenéricos.
• Substantivos propios: Distinguen ou particularizan a cada individuo dos demais dunha mesma clase, especie ou xénero. Aplícanse a un só ser, persoa, animal ou cousa. Por iso, considéranse substantivos individuais. Os nomes das persoas e dos países son nomes propios. Os substantivos propios escríbense sempre con letra inicial maiúscula.

O nome propio é un elemento indispensable na sociedade humana que ten evidente repercusión na esfera da linguaxe. Segundo Romero Gualda cabe inserir dentro da denominación 'nome propio' os seguintes grupos de substantivos, ademais dos antropónimos:

• Nomes de animais: Rocinante, Milú, Pitusa, Platero,...
• Apelativos e títulos: Duque de Alba, o Cid, A Paixonaria,...
• Os topónimos: Santiago de Compostela, Bergantiños,...
• Os nomes de tempo: Outono, Pascua, a Idade Media,...
• Os nomes de institucións: o Consello Superior de Investigacións Científicas, a Xunta de Galicia,...
• Os nomes de productos da institución humana: a Constitución de 1812, a Declaración Universal dos Dereitos Humanos, a Lei de Reforma Universaria,...

Con todo, hai dificultades na consideración de nomes comúns e propios polo continuo traspaso de vocábulos dun a outro grupo. Estas mudanzas poden ser de diversa índole:

• Nomes propios usados como comúns ou apelativos: Xoán é un Xudas.
• Topónimos que denominan un producto: coñac,...
• Nomes comerciais que rematan por designa-lo producto: moviola, mistos,...
• Metonimia: Rifáronse tres Goyas.
• Uso aceptado pola comunidade de nomes comúns coa función identificadora dos nomes propios

Coseriu definiu os trazos morfosintácticos dos nomes propios: Caracterízanse pola indeterminación, son incapaces de recibir determinadores.

Continuos e discontinuos

• Substantivos contables ou discontinuos: Señalan entes que se poden contar, por ejemplo cinco nenos, tres rochas, trece euros. Los substantivos contables combínanse con cuantificadores plural sen alterarse semanticamente.
• Substantivos incontables, continuos ou de materia: Sinalan realidades que non se poden contar salvo ao referirse a clases ou variedades distintas, por exemplo leite, humor, aire, fume, lixo. Os substantivos incontables soamente poden combinarse con cuantificadores en singular sen modificar o seu significado. Só admiten numerais cardinais ou cuantificadores plurales cando indican unha clase ou modalidade. Por exemplo: tres vasos de leite - moitos vasos de leite - moito leite. Os fumes emitidos polos ácidos adoitan ser daniños. Existen casos en que substantivos incontables teñen distintos significados ou matices en plural, por exemplo aires de grandeza, aires de cambio, malos fumes, augas cálidas, augas internacionais.

A significación de ambos ten unha primeira repercusión morfosintáctica, que é a súa actuación fronte ó morfema de plural, pois os primeiros non presentan variación de significado ó se lles engadir este.

Así e todo, os nomes continuos poden usarse como discontinuos: O pan é barato (continuo) ante compra dous pans (discontinuo)

Individuais e colectivos

• Substantivos individuais: Son substantivos que na súa forma singular, nomean a un só ser como pluma, árbore, rosa. Designan a un único ser, pero admiten o morfema do plural para designar a máis dun.
• Substantivos colectivos: Son substantivos que posuíndo unha estrutura de singular, nomean a un conxunto de número indeterminado de seres ou cousas como plumaxe, bosque, rosaleda, xentío, xentío, bandada, coro, alameda. Teñen inherente a idea de pluralidade sen necesitar un morfema que o exprese, pero non no sentido dun máis un, senón en canto a conxunto colectivo formado por varias unidades da mesma cousa designada.

Outras clasificacións

• Substantivos simples: Son os substantivos que están formados por unha soa palabra.
• Substantivos compostos: Son substantivos que están formados por dúas palabras simples, por exemplo lavalouza, anteollos, pararraios, crebanoces, augardente.

• Substantivos primitivos: As palabras primitivas son as que serven de cabeza de serie a unha familia léxica, funcionando como raíz das palabras derivadas deles. Os substantivos primitivos só están formados por un lexema básico e optativamente por morfemas de xénero e número. Por exemplo pan.
• Substantivos derivados: As palabras derivadas nacen das primitivas, cando se lles engade sufixos, por exemplo panadería, panadeira. Hai distintos tipos de nomes derivados que son:

• Substantivos aumentativos: Son os substantivos que designan a persoas, animais, cousas ou fenómenos de gran tamaño ou alto grao de intensidade, por exemplo homazo, mullerona.
• Substantivos diminutivos: Son os substantivos que designan a persoas, cousas, animais e fenómenos que se caracterizan pola súa pequeneza ou menor grao de intensidade, por exemplo neniña, gatiño, mazanciña.
• Substantivos despectivos: Son os substantivos que designan a persoas, animais, cousas e fenómenos que son tratados con desprezo ou desdén, ou vistos como inferiores, por exemplo plantucha, libraco.
• Substantivos xentilicios: Son os substantivos que se derivan do lugar de nacemento (país, rexión ou estado) de persoas, animais ou cousas, por exemplo, español, panameño, arxentino, danés.
• Substantivos patronímicos: Son os substantivos que se derivan dalgún nome propio. Por exemplo os apelidos de orixe española formáronse orixinariamente a partir do nome de pía. Normalmente acaban en -ez. Dáse o nome de patronímicos a tódolos apelidos. Por exemplo de Gonzalo > González, de Fernando > Fernández.

• Substantivos animados: Nomean seres considerados viventes, por exemplo can, gato, home, persoa, pícaro, Anastasio.
• Substantivos inanimados: Nomean seres inertes, por exemplo, papel, cristal, pedra, cigarro, carta.