Formulación e Nomenclatura
Esta páxina ou sección precisa dunha revisión do formato que siga o estilo de Galilibros. Pode axudar a mellorar esta páxina e outras en condicións semellantes. |
Linguaxe química
editar--- Aprender unha linguaxe non é sinxelo, pero os frutos son únicos: Permite que nos comuniquemos.
A linguaxe química permítenos traballar dun xeito moito máis doado cos productos químicos. De aí a súa importancia. Neste capítulo tratamos de ver as normas IUPAC e o que é unha ecuación química, extensión da linguaxe ós cambios químicos. Outros contidos, procedimentais e actitudinais que se pretenden con esta UD son coller a técnica de representación gráfica de fórmulas químicas, coa correspondente manipulación da formulación, ecuacións químicas e cambios
estequiométricos sinxelos.
FORMULACION QUIMICA é a técnica de representación simbólica de compostos químicos. O composto formado a partir de dous átomos de hidróximo e un de osíxeno formúlase como H2O.
NOMENCLATURA QUIMICA é a técnica de
nombrar sustancias químicas. H2O = auga, agua,
water, wasser, eau, acqua, ... óxido de hidróxeno ...
NOMENCLATURA E FORMULACION / DE GAS
editarINTRODUCION
editarDefinicións:
editarValencia é o número de átomos de Hidróxeno que se combina cun átomo do elemento. Caso de non combinarse co H, o doble de átomos de O que se combinan con el. O H asígnaselle valencia un. Os átomos poden ser polivalentes, é dicir, ter varias valencias diferentes, e con elas, a posibilidade de combinarse con outro elemento en varias proporcións.
Número de oxidacióndun elemento é a carga que tería un átomo do mesmo se os electróns usados no enlace estiveran sempre no átomo máis electronegativo. Os números de oxidación dun elemento en estado neutro son 0. Nun ión, son igual á súa carga. Nun composto neutro, a suma dos números de oxidación é 0, e nun ión poliatómico, a carga recoñecida do mesmo. A valencia de oxidación dun átomo coincide co valor absoluto do número de oxidación1
0.- Chámase química inorgánica á que se encarga do estudio dos compostos sinxelos, mentras que a orgánica ou do carbono estudia os compostos complexos,
estructurados a partir de átomos de carbono.
1.- Nun composto neutro, a suma de números de oxidación + e - de tódolos átomos é 0, é dicir, son cedidos tantos e- por uns átomos como gañados por outros. (Na realidade, poden tamén ser compartidos, pero identificativamente, utilizaremos sempre a cesión e ganancia electrónica). Isto danos a forma de averigua-la valencia ou número de oxidación e polo tanto, o nome dun composto a partir da sua fórmula, ou viceversa.
2.- Nunha fórmula (agrupación de símbolos atómicos que identifican unha molécula), o número de átomos (ou grupos dos mesmos) de cada tipo exprésase mediante subíndices: H2O
3.- Nunha fórmula, os átomos ou grupos de átomos mais metálicos (polo tanto, menos electronegativos) póñense a esquerda; así,
+metal,B,Si,C,As,P,N,H,Te,Se,S,At,I,Br,Cl,O,F (notar que o orden corresponde a unha posición na táboa periódica, indicativo da súa afinidade electrónica).
estarán situados á dereita, e así temos un xeito de identificación de diferentes valencias (+ ou -) nun átomo segundo o lugar que ocupe na molécula, cando isto é posible.
4.- Existen varios sistemas de nomes. En xeral, a nomenclatura máis usada é a da IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry), sistemática ou con notación de Stock. De calquera xeito, como son usados aínda moitos nomes tradicionales ou funcionais, recurriremos a istos, ben por ser de uso común ditos nomes ou por simplificación da notación da IUPAC.
As sustancias sinxelas nótanse polo seu símbolo e noméanse segundo o seu nome atómico respectivamente. Excepcións: Os gases biatómicos, con fórmulas H2, N2, O2, Cl2, F2. Tamén, o O3 (ozono), e as formas alotrópicas2 como S2, S6, S8, Sn, e P4, que deben sinalarse como xofre, xofre romboédrico, rómbico e monoclínico, amorfo, e fósforo branco.
Cando un elemento que se presenta de xeito normal como agrupación de varios átomos vai por sí só, engádeselle a palabra atómico. Así, o osíxeno atómico será notado O, mentras o osíxeno molecular (osíxeno “a secas”) será O2.
COMPOSTOS BINARIOS
editarSon os compostos de dous elementos. Formúlanse segundo a introducción (na práctica, os subíndices dun elemento son a valencia do outro, simplificando a ser posible)3.
Nome: Se levan O, óxido de (elemento + valencia en nos. romanos entre paréntese, se tivese varias)
- En caso contrario, (raiz do nome do non metal)+uro (nome mais metal+ precisión de valencia). Ex.:Fe2O3 óxido de ferro (III). Vexamo-la suma de números de oxidación:
(+3).2+(-2).3 =0
(o nome na forma -uro sería: “oxiduro” de ferro (III)).
CaH2 Hidruro de calcio...(+2).1+(-1).2=0
Ca2F Fluoruro de calcio
CuBr2 Bromuro de cobre (II)
Tamén se poden nomear sen expresar con números románs a valencia, antepoñendo só prefixos numerais (mono, di, tri, tetra, penta, hexa, hepta), segundo o número de átomos de cada tipo:
Fe2O3 Trióxido de diferro
PbCl4, Tetracloruro de chumbo ou Cloruro de chumbo (IV)
N2O5, Pentóxido de dinitróxeno ou Oxido de nitróxeno (V)
PCl5 Pentacloruro de fósforo
- Nomes tradicionais arraigados son:
H2O auga, BH3 borano, CH4metano, SiH4 silano, NH3 amoníaco, PH3 fosfina, AsH3 arsina, SbH3 estibina, BiH3 bismutina (en cursiva, os que están xa en franca decadencia)
- Chámanse hidrácidos os compostos
binarios do H nos que éste é o elemento mais metálico, cando están en disolución. En disolución, fórmase a partir deles ións positivos co H (H+), mentras o resto da molécula forma ións negativos. Neste caso, pódeselles nomear como ácidos: Acido (raiz do nome do non metal)-hídrico. Ex.:
HCl ácido clorhídrico (se non estivera en disolución, cloruro de hidróxeno)
- Existen compostos de O que conteñen o grupo O2
actuando con valencia -2 (i.e., -O-O-), chamándoselles peróxidos: H2O2, auga osixenada, ou peróxido de hidróxeno. CaO2, peróxido de calcio.
Exercicios: - Escribe (fórmula e nome) 10 compostos binarios con subíndices atómicos diferentes entre si.
- Nomea (coa notación de Stock e tamén de xeito sistemático) e/ou formula:
Óxido de sodio
FeCl2
Óxido de carbono<
CaBr2
Heptaóxido de dicloro
Trióxido de azufre
K2O2
Cu2O2
CuH
NH3
Monohidruro de cobre
Sulfuro de hidróxeno
Ácido bromhídrico
COMPOSTOS TERNARIOS
editarHIDRÓXIDOS
editarSon compostos de metal e o grupo (OH)-, ión hidróxido, que actúa con número de oxidación -1.
A formulación é similar á dos óxidos, xa vistos, considerando o grupo OH como se fose un único átomo (na realidade e un anión) que actúe collendo un electrón ó metal (catión).
Nomenclatura: Segue a mesma normativa que no caso dos óxidos, pero co prefixo hidr-. No caso de ter varios grupos OH, a nomenclatura sistemática fai que leven prefixo.
Hidróxido de calcio Ca(OH)2
Hidróxido de manganeso (II) Mn(OH)2
Hidróxido de chumbo (IV) Pb(OH)4
Exercicios: - Nomea e formula moléculas de hidróxidos que teñan 1, 2, ...7 grupos OH.
- Nomea / formula:
CuOH
NaOH
Hidróxido de estaño(IV)
IÓNS
editarUn ión é un átomo ou conxunto de átomos cargados eléctricamente.
Os ións monoatómicos noméanse, se son metais (catións), antepoñéndo a palabra ión ó nome do metal, seguido, en caso necesario, da valencia entre paréntese. Se son non metais (anións), Ión ven seguido do nome do non metal rematado en -uro.
Os ións poliatómicos son anións da forma XnOmv-, é dicir, n átomos do elemento X (normalmente un non metal), m átomos de osíxeno e unha carga de v electróns. Para a súa nomenclatura, se hai un único átomo diferente do osíxeno e só pode actuar cunha valencia, o nome é “ión +nome do non metal-ato”. Caso de poder ter varias valencias, “ión +numeral+oxo+nome do non metal”, ou, alternativamente, especificando a valencia. Admítense nomes tradicionais cos prefixos (hipo-, per-) e sufixos (-ito, -ato) para indicar as valencias mínima (hipo- -ito), menor (-ito), maior (-ato) e máxima.
Exercicios:
Mira os seguintes nomes e fórmulas e compáraos coas reglas expresadas para a súa formación:
Ion sodio Na+
Ión ferro (III) Fe3+
Ión nitruro N3-
Ión yoduro I-
Ión nitrato NO3-
Ión nitrito NO2-
Ión permanganato MnO4-
Ión hidróxenocarbonato HCO3-
Ión hidróxido OH-
Ión cianuro CN-
Ión sulfato SO42-
Ión sulfito SO32-
Ión carbonato CO32-
Ión cromato CrO42-
Ión dicromato Cr2O72-
Ión fosfito PO33-
Ión fosfato PO43-
Ión amonio NH4+
OXÁCIDOS OU OXOÁCIDOS
editarSon combinacións de hidróxeno, non metal e osíxeno, nos que H e non metal funcionan con valencia positiva (logo hai que excluir o F como posibilidade para formar compostos deste tipo). Prodúcense engadindo auga a moléculas de óxidos non metálicos. (Mn, Cr e V poden formar tamén oxácidos traballando como non metais)
Como a xeralidade dos ácidos, caracterízanse porque, disoltos en auga, forman ións positivos co H.
Formúlanse antepoñendo o H por forma-los ións positivos, seguidos do grupo negativo (anión), dentro do cal o osíxeno vai á dereita.
Nomenclatura: ácido numeral4</A>-oxo-numeral-raiz_non_metal-ico (val.n_m), aínda que normalmente non é necesario poñer o número de átomos de non metal por ter só 1, e pódense facer outras simplificacións.
Tamén admiten a formulación como sales de hidróxeno: numeral-oxo-numeral-raiz_non_metal-ato (valencia n_m) de hidróxeno. Ex.:Ácido trioxonítrico (V) ou trioxonitrato (V) de hidróxeno: HNO3 (=ácido nítrico).
H2SO4, ácido sulfúrico (tetra-oxo-sulfúrico), etc.
Tetraoxovanadato (V) de hidrógeno ou Acido tetraoxovanádico (V): H3VO4
Heptaoxodiantimoniato (V) de hidróxeno ou Acido heptaoxodiantimónico (V): H4Sb2O7<
Hai ácidos ternarios coñecidos de forma antigua e sinxela: ácido sulfúrico, H2SO4; ácido nítrico, HNO3 ..., coincidindo normalmente coa nomenclatura funcional, onde se nomean co xenérico ácido e a palabra específica para nomear o non metal cos prefixos e sufixos hipo- -oso, -oso, -ico, per- -ico para indicar as valencias mínima, menor, normal-maior, máxima. Antepóñense os prefixos orto- meta- ou para- se se constrúen engadindo 3 (ou 2) ou 1 moléculas de auga ó óxido de non metal. Normalmente, ademais, o prefixo orto non se utiliza, presupoñéndoo para os constituídos por elementos dos grupos 14, 15 ou 16. Así, un dos casos anteriores sería:
Ex.: H3PO4 Acido (orto)fosfórico
H2B4O7 Acido tetrabórico
H2Cr2O7 Acido dicrómico
Heptaoxodivanadato de hidróxeno H4V2O7
Chámase peroxoácidos a aqueles que teñen no seu interior o grupo peroxo5</A> en lugar dun átomo de osíxeno.
Noméanse do mesmo xeito, antepoñendo per (nom. funcional) ou peroxo (sistemática) ó nome do ácido: Acido pernítrico, peroxonítrico HNO4. a súa estructura sería pois:
<IMG SRC="Ud9FQ_rtf_2f001f71.jpg" NAME="Imagen1" ALIGN=BOTTOM WIDTH=120 HEIGHT=84 BORDER=0>
Ácido persulfúrico, peroxosulfúrico H2SO5
Ácido peroxodifosfórico H4P2O8
tamén:
HIO5 ou HIO3(O2) trioxo peroxoiodato (VII) de hidróxeno ou ácido trioxoperoxoiódico (VII)
H2CrO6 ou H2CrO2(O2)2 dioxodiperoxocromato (VI) de hidróxeno ou ácido dioxodiperoxocrómico (VI)
Chámase tioácidos ós derivado dos oxácidos consistentes en sustituir un ou máis átomos de osíxeno por xofre:
Ácido tiosulfuroso H2SO2S ou H2S2O2
Na nomenclatura funcional, no caso de seren sustituídos tódolos osíxenos, ponse sulfo-:
Ácido sulfocarbónico (tritiocarbónico) H2CS3
O selenio e teluro tamén forman derivados deste tipo:
Ácido diselenocarbónico H2COSe2<
O mesmo pode pasar cos halóxenos, ó sustituir os átomos de O a razón de un de O por 2 de halóxeno:
Ácido cloroplatinoso H2PtCl4
Ácido fluosilícico, hexafluosilícico (IV) ou hexafluorosilicato (IV) de hidróxeno H2SiF6
HAuCl4 Ácido tetracloroáurico (III) ou tetracloroaurato (III) de hidróxeno
Exercicios: Dioxonitrato (III) de hidróxeno
Tetraoxofosfato (V) de hidróxeno
Monoxoclorato (I) de hidróxeno
OXISAIS (SAIS Ternarias)
editarSon moléculas combinación de non metal, metal e osíxeno. Os ácidos oxácidos son un tipo particular de sales, nas que o metal é o H. Poden considerarse derivadas en xeral dos oxácidos, por sustitución de H por metal.
Nomenclatura: nº_grupos-numeral-oxo-numeral-raiz_non_metal-ato (val. n_m) de metal (Val.metal). É dicir, o nome do catión seguido do que corresponde ó anión.
Exemplos e exercicios:
Na4V2O7 Divanadato (V) de tetrasodio (HEPTA OXO)
KReO4 Tetraoxorenato de potasio (formado por dous metais, un deles actuando en troques dun non metal)
Ni2(SO4)3 Sulfato de niquel (III)
Na2S2O8 Peroxodisulfato de sodio
Ca3(PO4)2 bisfosfato de tricalcio
Fe(VO3)2 Trioxovanadato (V) de ferro (II)
Tetraoxoclorato de hidróxeno HClO4
Tetraoxoclorato de ferro (III) Fe(ClO4)3
Tetraoxoclorato de magnesio Mg(ClO4)2
(Tetraoxo)Clorato potásico
Trioxoclorato de potasio
Silicato de aluminio
Nitrato de plata
Sulfato de escandio Sc2(SO4)3
Dicromato potásico
Heptaoxodicromato (VI) de potasio
Tetraoxomanganato sódico
Seleniato de berilio
Seleniuro de berilio
Cu(SO3)
Fe(PO4)
NaNO3
H(IO4)
Fe(IO4)3
Fe2(SO4)3
Hipoclorito cálcico
Carbonato cálcico
Nitrato cuproso
Tris(trioxovanadato) de ferro ou trioxovanadato (V) de ferro (III)
Sulfato de ferro (III)
Peroxodisulfato de sodio
Bis(fosfato) de tricalcio
SAIS DOBLES E TRIPLES
editarSon as que están constituídas por agrupacións de anións e catións diversos:
KNa(CO3)
Al(NO3)(SO4)
CaNa(NO3)3 Nitrato de calcio e sodio ou nitrato doble de calcio e sodio
Na6ClF(SO4)2 Cloruro fluorurobis(sulfato) de sodio
CdFeSiO4 Ortosilicato de cadmio e ferro (II)
Fluorurotris(fosfato) de pentacalcio Ca5(PO4)F4
SAIS ÁCIDAS E BÁSICAS
editarChámanse ácidas as sais que non teñen todos os átomos de H sustituídos por catións. Son sais básicas as que conteñen ademais os anións O2- e/ou OH- na molécula.
Hidróxenosulfuro de bario Ba(HS)2
Dihidróxenofosfato de ferro (III) Fe(H2PO4)3
Oxicloruro de bismuto BiClO
Hidroxicloruro de magnesio MgCl(OH)
Ca(HCO3)2 Hidróxenocarbonato de calcio (T: bicarbonato cálcico)
Hidróxenosulfuro de chumbo (IV) Pb(HS)4
(T: bisulfuro chúmbico)
EXERCICIOS MISTURADOS
editarOxido de litio
Oxido de cloro (VII)
Oxido de calcio
Nitruro de litio
Nitruro de calcio
Nitruro de ferro (II)
Sulfuro de ferro (III)
Sulfuro de niquel (II)
Cloruro de sodio
Dióxido de carbono
Monóxido de chumbo
Óxido de chumbo (IV)
Ioduro de rubidio
Ioduro de hidróxeno
Ácido iodhídrico
Ácido clorhídrico
Cloruro potásico
Tetracloruro de chumbo
Hidróxido de potasio
Sulfato de sodio
Hidróxido de potasio
Carbonato cálcico (trioxo-)
Hidróxido de ferro (III)
Sulfato de cobre (II)
Hidróxido de níquel
Nomea os ións: SO42-
NO3-
PO43-
OUTROS
editarCas anteriores normas non se agota a formulación de inorgánica. Existen outros grupos, como os ións, sales de varios non metais, sales ácidas ou básicas, etc., que extenden as reglas xa vistas a outros casos non contemplados aquí.
Pero, sobre todo, hai que considerar que se coñecen bastantes máis compostos derivados do carbono e que entran na química orgánica, en cantidade superior ó millón, cunha nomenclatura totalmente diferenciada e unha formulación tamén diferente ó caso da inorgánica.
NOMENCLATURA E FORMULACIÓN / QUÍMICA ORGÁNICA
editarNon se pretende aquí facer un compendio de formulación de orgánica, xa que hai moita variedade de compostos, e ademais, comercialmente, utilízanse nomes non mui ben catalogados. Nembargantes, hai conxuntos de sustancias sinxelas que teñen nomes normativizados e usados con profusión.
É a iste conxunto ó que nos referimos, tendo conta que o número de sustancias orgánicas coñecidas crece día a día e xa sobrepasa longamente o millón. Ista variación de ompostos da lugar a que a sistematización das fórmulas non sexa completamente aceptada.
Exercicios: - Busca e trae alomenos 5 nomes de sustancias que aparezan na medicación e outros tres na alimentación. Aquí tes varios exemplos: Maleato de difenilamida. Picosulfato sódico. Cloruro amónico. Citrato potásico. Bifosfato cálcico. Fosfato tricálcico. Citrato sódico. Guayacolato de glicerol.
BASES DE FORMULACION E NOMENCLATURA
editarA química orgánica está principalmente constituída polos derivados do carbono e outros 3 elementos, que por orden de importancia poden forma-lo seguinte acrónimo: CHON, extendéndose con menor asiduidade ó
S, P, halóxenos...
O gran número de compostos do carbono débese á propiedade de iste de formar cadeas con átomos entrelazados de C. O carbono adopta sempre valencia IV en Q. orgánica, compartindo 4 electróns para formar a estructura eléctrónica de gas noble (no seu caso, o neón).
A gran variedade de compostos orgánicos inclúe algo que non se da en inorgánica: unha soa fórmula empírica (ou condensada), onde só se indica o número de átomos de cada tipo pode desenvolverse en varias fórmulas 'desenroladas', que corresponden a compostos químicos con diferentes propiedades, que inclúen diferentes 'funcións'.
ANOTACIÓNS SOBRE OS ENLACES DO CARBONO
editarNa moderna teoría do enlace, supónse que o iste fórmase cando os átomos achéganse abondo como para lograr unha superposición dos orbitais externos.no sigan quimica
En moitos casos, o uso de orbitais atómicos puros non está dacordo cos feitos experimentais. En moitos compostos é necesario supoñer unha mezcla de orbitais atómicos, o que se chama unha hibridación ou mezcla de orbitais puros s e p.
Nos enlaces máis normal do carbono, notamos que os catro átomos unidos a el son diferentes e están unidos a el de xito parello. Esto implica que non pode estr funcionando con 2electróns en orbitais s e outros 2 en orbitais p. O que pasa é que compóñense as funcións de onda para formal 4 orbitais sp3 equivalentes. é o que pasa, por exemplo, no caso do metano:
<IMG SRC="Ud9FQ_rtf_223eb138.jpg" NAME="Imagen2" ALIGN=BOTTOM WIDTH=323 HEIGHT=344 BORDER=0><IMG SRC="Ud9FQ_rtf_m138fb662.jpg" NAME="Imagen3" ALIGN=BOTTOM WIDTH=278 HEIGHT=340 BORDER=0>
Noutros casos, obsérvase un doble enlace do carbono con un átomo en particular. Nesta estructura, temos tres electróns nunha hibridación sp2, e outro que se enlaza a partir dun orbital p. Iste, o ter unha simetría respecto a un plano, impide o xiro da molécula sobre si mesma ó formar os enlaces de tipo p. É o caso do eteno.
Aínda en outros, cando temos un enlace triple, ocurre unha hibridación sp (2 electróns), mentras outros dous están nun estado p. É o caso que ocorre no etino.
Existen outros tipos de hibridacións, pero non se usan nos enlaces do carbono pola propia constituación deste.
HIDROCARBUROS
editarChámanse hidrocarburos ós compostos nos que intervén o carbono máis o H. Dícense de
cadea lineal ou H. alifáticos cando non forman bucles.
ALCANOS
Chámase alcanos ou hidrocarburos saturados ós (hidrocarburos) que só teñen enlaces sinxelos entre carbonos. Dinse saturados porque non admiten<A CLASS="sdfootnoteanc" NAME="sdfootnote6anc" HREF="#sdfootnote6sym">6</A> a posibilidade de ter máis hidróxenos. Noménase mediante un prefixo numeral e a terminación -ano. Os de cadea lineal aberta son:
Metano CH4 e, en forma semidesenvolta: CH4
de xeito desenvolto:
<IMG SRC="Ud9FQ_rtf_m976ead1.jpg" NAME="Imagen4" ALIGN=BOTTOM WIDTH=78 HEIGHT=82 BORDER=0>
Etano C2H6 CH3-CH3
- desenvolto
<IMG SRC="Ud9FQ_rtf_7ec86add.jpg" NAME="Imagen5" ALIGN=BOTTOM WIDTH=94 HEIGHT=75 BORDER=0>
Propano C3H8 CH3-CH2-CH3
Butano C4H10 CH3-CH2-CH2-CH3 CH3-(CH2)2-CH3
Pentano C5H12 CH3-CH2-CH2-CH2-CH3
Hexano C6H14 CH3-CH2-CH2-CH2-CH2-CH3
Heptano C7H16 CH3-CH2-CH2-CH2-CH2-CH2-CH3
Octano C8H18 CH3-CH2-CH2-CH2-CH2-CH2-CH2-CH3
Nonano<A CLASS="sdfootnoteanc" NAME="sdfootnote7anc" HREF="#sdfootnote7sym">7</A>...
A fórmula xeral, empírica<A CLASS="sdfootnoteanc" NAME="sdfootnote8anc" HREF="#sdfootnote8sym">8</A>, é CnH2n+2
Estas cadeas poden ter ramificacións, chamadas radicais ou grupos. Os radicais alquilo, derivados deste tipo de compostos, noméanse igual, pero ca terminación -ilo:
Metilo CH3-
Etilo CH3-CH2-
Propilo CH3-CH2-CH2-
Para determina-la posición do radical, emprégase o localizador, un número que determina a que carbono da cadea principal vai unido. Para iso, numérase a cadea máis longa dun a outro extremo, asignando o número máis baixo ós carbonos con cadeas laterais, non enganándonos sobre cal é a cadea máis longa, a principal, que a veces pode estar formando un debuxo que de lugar a erro.
Así, 2-metilheptano, 3-metilheptano, 4-metilheptano, 2,6,7,8-tetrametilundecano, 4-etil-5-propilundecano, 5-propilnonano... son correctos, non séndoo 5-propilheptano, 1-metilheptano, 3,4,5,9 tetrametildecano ou 4-butiloctano. (¿Por que?. aconséllase poñer a fórmula para velos).
Vemos, cos nomes anteriores, que se antepoñen prefixos numerais cando van varios radicais iguais.
Nomes admitidos son isobutano, isopentano ou isoexano, que corresponden a sustitución dun metilo no 2º carbono dunha cadea cun átomo menos; o 1º correspondería ó metilpropano (¡non fai falta especificar número porque só pode ir no 2º carbono!). O Dimetilpropano admite ser chamado neopentano.
Os radicais sinxelos cítanse nun orden que non ten conta os prefixos numerais. Se hai radicais de radicais, chamados radicais complexos, noméanse segundo a primeira letra do radical, aínda que sexa un numeral. Exemplos:
4-etil-3-metil-7-propilundecano
4-etil-5-isopropil-3-metil-7-propilundecano (<A CLASS="sdfootnoteanc" NAME="sdfootnote9anc" HREF="#sdfootnote9sym">9</A>)
4-etil-5-isopropil-3,4-dimetil-7-propilundecano
5-(1,1-dimetilpropil)-4-etil-3-metilnonano
En caso de que os números a asignar teñan doble interpretación, asígnase o máis baixo ó primerio citado:
4-etil-5-propiloctano, e non 5-etil-4-propiloctano
En caso de varias cadeas de igual lonxitude, a cadea principal considérase, por orden, a que maior número de cadeas laterais teña, a que teña radicais con localizadores máis baixos e a que teña o máximo número de carbonos.
ALCANOS CICLICOS OU CICLOALCANOS
Noméanse engadindo ciclo-:
Ciclopropano C3H6
Ciclohexano C6H12
Tamén son representados dun xeito máis desenvolto ou máis esquemático respectivamente polas súas figuras xeométricas características:
Obsérvase que teñen de fórmula xeral CnH2n
Se teñen radicais sustituídos lineais, esquemáticamente pódense utilizar xunto cas formas xeométicas os indicativos Me, Et, Pr, Pri, etc.
Exemplos: 1,1,2-trimetilciclopentano
<IMG SRC="Ud9FQ_rtf_4f15c3aa.jpg" NAME="Imagen6" ALIGN=BOTTOM WIDTH=173 HEIGHT=140 BORDER=0> ou <IMG SRC="Ud9FQ_rtf_4c4c031d.jpg" NAME="Imagen7" ALIGN=BOTTOM WIDTH=169 HEIGHT=150 BORDER=0>
1-etil-2,2-diisopropil-1-metilciclopropano
Hemos ter en conta a conveniencia de nomear a cadea principal cíclica ou non.
Poden ir varios ciclos unidos uns ós outros, como o biciclopropano, terciclobutano, etc.
HIDROCARBUROS CON PONTE E ESPIRANOS
A fórmula soe esquematizarse, se cabe, en perspectiva:
Os hidrocarburos con ponte, como os anteriores,son aqueles que teñen unha cadea cunha unión doble a un ciclo. Os espiranos son varios ciclos que teñen carbonos en común.
Os primeiros noméanse co prefixo biciclo antes do nome do alcano, indicando entre corchetes o número de átomos de carbono entre as cabezas de ponte.
ALQUENOS
Son hidrocarburos insaturados (é dicir, que os enlaces non están completamente adicados ós hidróxenos, senon que entre carbonos hai varios enlaces) con enlaces dobles. Noméanse poñendo a teminación -eno, antecedida se é preciso por un numeral:
eteno CH2=CH2 (C2H4)
propeno CH2=CH-CH3
propadieno CH2=C=CH2
1-buteno CH2=CH-CH2-CH3 (hai que decatarse que se nomeáramos o 3-buteno sería igual ó 1-buteno)
2-buteno CH3-CH=CH-CH3
4,5-dimetil-1-hepteno
3-etil-6-metil-2-hepteno (fixarse no orde de numeración preferente)
5-etil-3-hepteno
5,6-dimetil-3-hepteno
Como os dobles enlaces non permiten virar parte da molécula por un eixo, podemos atoparnos co que se chama isomería (=mesma forma de dous compostos que varían en algunha propiedade), coma no caso dos dous butenos seguintes:
Os alquenos cíclicos noméanse segundo as reglas dos alcanos, tendo conta que os C 1 e 2 son a ambos lados do doble enlace.
Cando existen varios dobles enlaces, teremos as terminacións -dieno, -trieno, ...Ex:
1,2-butadieno
1,2,3-butatrieno
Ciclohexeno
3,3-dimetilciclopenteno
4-etil-4,5-dimetilciclohexeno
ALQUINOS
Son hidrocarburos con enlaces triples. Seguen o sistema de nomenclatura dos alquenos, ca terminación -ino.<IMG SRC="Ud9FQ_rtf_18b7fb25.jpg" NAME="Imagen8" ALIGN=BOTTOM WIDTH=11 HEIGHT=14 BORDER=0>
Etino (acetileno) HC<IMG SRC="Ud9FQ_rtf_18b7fb25.jpg" NAME="Imagen9" ALIGN=BOTTOM WIDTH=11 HEIGHT=14 BORDER=0>CH
propino CH3-C<IMG SRC="Ud9FQ_rtf_18b7fb25.jpg" NAME="Imagen10" ALIGN=BOTTOM WIDTH=11 HEIGHT=14 BORDER=0>CH
1-butino CH3-CH2-C<IMG SRC="Ud9FQ_rtf_18b7fb25.jpg" NAME="Imagen11" ALIGN=BOTTOM WIDTH=11 HEIGHT=14 BORDER=0>CH
2-butino CH3-C<IMG SRC="Ud9FQ_rtf_18b7fb25.jpg" NAME="Imagen12" ALIGN=BOTTOM WIDTH=11 HEIGHT=14 BORDER=0>C-CH3
Se houbera enlaces dobles e triples, xúntanse as dúas nomenclaturas, procurando que recaigan os números máis baixos nas insaturacións, e, en caso de coincidir, tendo preferencia os enlaces dobles sobre os triples:
3-octen-1,7-diino
5,7-decadien-2-ino [formular e correxir o nome]
1-buten-3-ino (non 3-buten-1-ino)
8-etil-1,2,8-nonatrien-4-ino
4,9,9-trimetil-3-deceno-5,7-diino
(non 2,2,7-trimetil-7-deceno-3,5-diino)
Busca e nomea dous compostos isómeros de: pentano, penteno, pentino.
ENOS E INOS COMPLEXOS
Elíxese como cadea principal a que ten maior número de enlaces 'non sinxelos', a que ten maior número de átomos de carbono, ou, no seu caso, o que ten o máximo número de dobles enlaces.
H. AROMATICOS OU ARENOS
Chámanse así ós derivados do benceno. Teñen importancia porque a estructura deste composto non corresponde coas propiedades que se lle asignan ós ciclopolienos. O seu forte aroma en xeral propicia o nome de aromáticos para estes hidrocarburos.
Son compostos máis estables do que a súa estructura daba a entender nun principio. O descubrimento da auténtica estructura do benceno (Kekulé) veu da idea de que os electróns están delocalizados en todo o ciclo, por eso as seguintes representacións:
<IMG SRC="Ud9FQ_rtf_m4ae3e5fb.jpg" NAME="Imagen13" ALIGN=BOTTOM WIDTH=518 HEIGHT=131 BORDER=0>
Os radicais derivados son chamados arilos:
<IMG SRC="Ud9FQ_rtf_m43d1e5dc.jpg" NAME="Imagen14" ALIGN=BOTTOM WIDTH=470 HEIGHT=162 BORDER=0>
Vemos que a nomenclatura consiste en engadirlle -benceno ó nome do radical. Cando son varios radicais, as posicións poden indicarse de dous xeitos:
Sendo o = orto, m = meta e p = para. Se hai máis sustituíntes, procúrase que reciban os números máis baixos posibles:
2-etil-1-metil-4-propilbenceno
5-alil-1-isopropil-2,3-dimetilbenceno (alil=propil con doble enlace no extremo)
Son nomes comúns:
Tolueno = metilbenceno
Xileno = dimetilbenceno (xa sexa o, m ou p)
Estireno = etenilbenceno
...
Tamén existen hidrocarburos policíclicos condensados; como os seguintes:
onde podemos observar a ordenación de carbonos pensando en sustitucións. No caso do antraceno, esta ordenación non é sistemática, pero é aceptada así.
Este tipo de hidrocarburos tamén forma radicais, como o fenilo (C6H5-), os tolilos (CH3-C6H4-), o bencilo (C6H5-CH2-) ou o feniletilo (fenetilo, C6H5-CH2-CH2-).
DERIVADOS HALOXENADOS
Son os que teñen algún átomo de halóxenos sustituíndo o H no seu posto. Noméanse co nome do halóxeno precedendo á molécula carbonada ou como haluros de alquilo:
1-cloropropano / cloruro de propilo CH3-CH2-CH2Cl
2,3-diclorobutano CH3-CHCl-CHCl-CH3
2-cloro-2-metilpropano / cloruro de terc-butilo (CH3)3C-Cl
1,2-dibromoetano / dibromuro de etileno CH2Br-CH2Br
4-cloro-2-penteno CH3-CH=CH-CHCl-CH3
1,1,2,3-tetrabromo-2,4-dicloropentano
CH3-CHCl-CHBr-CBrCl-CHBr2
Os compostos nos que todos os hidróxenos son sustituídos por halóxenos noméanse antepoñendo per-:
Perfluoropropano
CF3-CF2-CF3
Perclorobenceno
<IMG SRC="Ud9FQ_rtf_3366c60c.jpg" NAME="Imagen15" ALIGN=BOTTOM WIDTH=91 HEIGHT=95 BORDER=0>
Perclorociclohexano
2,3-dibromoperfluoropentano
Consérvanse algúns nomes: Cloroformo, CHCl3 (=triclorometano), ...
ALCOHOLES
Consideremos as fórmulas xenéricas seguintes:
H-O-H
R-O-H
Ar-O-H
onde R denota un radical alquilo, -enilo, ou -inilo e Ar un radical arenilo. Teremos respectivamente auga, un alcohol ou un fenol. O -O-H chámase grupo Hidroxilo
Vexamos os nomes de algúns dos primeiros alcoholes en canto a número de carbonos implicados na cadea:
Metanol ou alcohol metílico
Metanodiol
Etanol ou alcohol etílico CH3-CH2OH
1-Propanol ou alcohol propílico CH3-CH2-CH2OH
2-Propanol ou alcohol isopropílico CH3-CH2OH-CH3
1-butanol ou alcohol butílico
2-butanol ou alcohol sec-butílico ...
3-hexen-1-ol
3-hexen-5-in-1-ol
4-metilciclohexanol
1,3-propanodiol CH2OH-CH2-CH2OH
observando que a funciol alcohol ten preferencia de nome frente a insaturacións e radicais: o grupo OH leva o número máis baixo posible, e o sufixo -ol é o derradeiro en citarse por pertencer ó grupo principal. Cando outro grupo actúa como función principal, sendo o OH considerado como sustituínte, entón utilízase o prefixo hidroxi-:
ácido 3-hidroxihexanoico CH3-CH2-CH2-CHOH-CH2-COOH
Consérvanse como triviais os nomes:
Alcohol bencílico, C6H5-CH2OH
HOCH2-CH2OH, etilenglicol,
glicerol, HOCH2-CHOH-CH2OH (=1,2,3-propanotriol = glicerina)...
Os fenoles teñen a mesma nomenclatura, conservando moitos nomes triviais:
fenol (=hidroxibenceno ou bencenol) C6H5OH
hidroquinona (=1,4-dihidroxibenceno)
3,4-xilenol
2-naftol
1-antrol
5-etil-1,2,4-bencenotriol ...
RADICAIS E SAIS (de alcohol)
Noméanse engadindo a terminación -oxi ó nome do radical, como:
pentiloxi CH3-CH2-CH2-CH2-CH2-O-
aliloxi CH2=CH-CH2-O-
permítese a contracción nos casos:
metoxi, etoxi, propoxi, butoxi e fenoxi.
Así, os derivados de alcoholes e fenoles pódense nomear de diferentes xeitos:
metanolato de sodio = metóxido de sodio = metilato de sodio = (CH3O-) + (Na+)
fenolato de potasio = fenóxido de potasio = C6H5O-K+
2-propanolato de Al = isopropóxido de Al = isopropilato de Al = [(CH3)2CHO-]3Al3+
(expresados todos os anteriores en fórmula como suma de ións).
ETERES
Son a unión de un radical -oxi e un radical hidrocarburo:
metoxietano = etil metil éter = éter etílico-metílico = CH3-O-CH2-CH3
etoxietileno = etil vinil éter = CH2=CH-O-CH2-CH3
Naturalmente, existen éteres máis complexos con outros sistemas de nomenclatura, como os epoxi- (osíxeno unido a 2 átomos de carbono dunha mesma cadea): 2,3-epoxipentano.
ALDEHIDOS E CETONAS
Caracterízanse polo doble enlace carbono-osíxeno (grupo carbonilo) na súa estrcutura. Os aldehídos teñen o grupo carbonilo nun extremo da cadea (nun carbono primario) e as cetonas, nun carbono secundario.
Os aldehídos noméanse empregando a terminación -al:
metanal (formaldehído) H-CHO<IMG SRC="Ud9FQ_rtf_6ba89075.jpg" NAME="Imagen16" ALIGN=BOTTOM WIDTH=94 HEIGHT=60 BORDER=0>
etanal (acetaldehído) CH3-CHO
propanal (propionaldehído)
etanodial ... notando que non é necesario utilizar numeración para indicar onde se atopa o grupo carbonilo, xa que se comeza a numerar por el, incluso habendo o grupo OH na cadea.
As cetonas teñen unha doble nomenclatura:
propanona / dimetilcetona (=acetona)
butanona / metil etil cetona
2-pentanona / metil propil cetona
3-pentanona / dietil cetona
ACIDOS CARBOXILICOS E DERIVADOS
Chámanse ácidos carboxílicos a aqueles compostos que unen un radical alquilo (-enilo, -inilo) a un grupo -COOH (grupo oxhidrilo)
A súa nomenclatura consiste en aplicar a terminación -oico:
ácido propanoico CH3-CH2-COOH, aínda que tamén se lle pode chamar ácido etanocarboxílico, en referencia ó radical ó que se une o grupo carboxílico.
Subsisten algúns nomes triviais:
A. metanoico = A. fórmico HCOOH
A. etanoico = A. acético CH3-COOH
A. propanoico = A. propiónico CH3-CH2-COOH
A. butanoico = A. butírico
A. pentanoico = A. valérico
A. hexadecanoico = A. palmítico
A. octadecanoico = A. esteárico
A. propenoico = A. acrílico
A. bencenocarboxílico = A. benzoico ...
A. etanodioico = A. oxálico
A. propanodioico = A. malónico
A. butanodioico = A. succínico
A. pentanodioico = A. glutárico
A. cis-2-butenodioico = A. maleico
A. trans-2-butenodioico = A. fumárico
A. o-bencenodicarboxílico = A. ftálico
Busca, por exemplo, o ácido acetil salicílico.
Derivados dos ácidos carboxílicos son as sais:
CH3-COOH (AcOOH), A. acético =>
CH3-COO- (AcOO-), ion acetato =>
CH3-COONa (AcOONa), acetato de sodio
que, en caso de ter sustituído o H pòr un radical orgánico en vez dun metal chámanse ésteres:
HCOOCH3 metanoato de metilo / formiato de metilo
CH3COOCH3 etanoato de metilo / acetato de metilo
CH3CH2COOC6H5 propanoato de fenilo
ademais, se facemos perder unha molécula de auga entre 2 grupos carboxílicos, teremos os anhídridos:
(CH3-CO)2O [=> CH3-CO-O-CO-CH3] anhídrido acético
COMPOSTOS NITROXENADOS
Son os compostos que teñen nitróxeno na súa molécula. Na química orgánica hay moitos tipos de compostos nitroxenados. Nestes apuntes veremos tan só aminas, amidas, nitrilos e compostos nitroderivados.
AMINAS
Poden considerarse derivados do amoníaco:
NH3 amoníaco NH4Cl cloruro de amonio
CH3-NH2 metilamina CH3-NH3Cl cloruro de metilamonio (ou hidrocloruro de metilamina)
CH3-NH-CH3 dimetilamina (CH3)2NH2Cl cloruro de dimetilamonio (ou hidroclururo de dimetilamina)
(CH3)3-N trimetilamina (CH3)3NHCl cloruro de trimetilamonio (ou hidrocloruro de trimetilamina)
Como vemos, noméanse coa terminación amina antecedida do radical hidrocarbonado que levan. Podemos facer a distinción entre aminas primarias, secundarias ou terciarias segundo o número de radicais que leve conectados o nitróxeno.
Algúns nomes complexos poden ser:
fenilamina (anilina) C6H5-NH2
CH3-CH2-CH2-NH2 propilamina
CH2=CH-NH2 vinilamina
NH2-CH2-CH2-CH2-NH2 1,3-propanodiamina (trimetilenodiamina)
(C6H5)3N trifenilamina
1,3,5-pentanotriamina ou 3-aminopentametilenodiamina
As hidrazinas son derivados da hidrazina, H2N-NH2:
CH3-NH-NH2
AMIDAS
As amidas podemos considerar que proceden de sustituir OH dun ácido por un grupo NH2:
R-COOH ácido ; R-CONH2 amida
As amidas poden ser primarias (unha sustitución de OH), secundarias (2 sustitucións de OH por un só NH) ou terciarias:
CH3-CONH2 acetamida
C6H5-CONH2 benzamida
CH3-CONH-CH3 metilacetamida
(CH3-CO)3N triacetamida
NITRILOS
Os nitrilos (tamén chamados cianuros) son compostos orgánicos análogos ó cianuro de hidróxeno ou ácido cianhídrico, H-C<IMG SRC="Ud9FQ_rtf_18b7fb25.jpg" NAME="Imagen17" ALIGN=BOTTOM WIDTH=11 HEIGHT=14 BORDER=0>N. Hai varios sistemas de nomeclatura:
CH3-C<IMG SRC="Ud9FQ_rtf_18b7fb25.jpg" NAME="Imagen18" ALIGN=BOTTOM WIDTH=11 HEIGHT=14 BORDER=0>N etanonitrilo, cianuro de metilo ou acetonitrilo
CH3-CH2-C<IMG SRC="Ud9FQ_rtf_18b7fb25.jpg" NAME="Imagen19" ALIGN=BOTTOM WIDTH=11 HEIGHT=14 BORDER=0>N propanonitrilo, cianuro de etilo ou propiononitrilo
C6H5-C<IMG SRC="Ud9FQ_rtf_18b7fb25.jpg" NAME="Imagen20" ALIGN=BOTTOM WIDTH=11 HEIGHT=14 BORDER=0>N cianuro de fenilo ou benzonitrilo
NITRODERIVADOS
Son compostos que conteñen o grupo NO2, designándose polo prefixo nitro, e sendo considerados sempre como grupo derivado:
nitrometano CH3-NO2
1-nitropropano CH3-CH2-CH2-NO2
AZODERIVADOS
Compostos que conteñen dous átomos de nitróxeno unidos por un doble enlace. Como fórmula xeral, R-N=N-R'
CH3-CH2-N=N-CH2-CH3 azoetano
<A CLASS="sdfootnotesym-western" NAME="sdfootnote1sym" HREF="#sdfootnote1anc">1</A> Consideraremos de agora en diante valencia como número de oxidación.
<A CLASS="sdfootnotesym-western" NAME="sdfootnote2sym" HREF="#sdfootnote2anc">2</A> alotrópicas: de formas diversas pero da mesma composición
<A CLASS="sdfootnotesym-western" NAME="sdfootnote3sym" HREF="#sdfootnote3anc">3</A> Ó ser compostos de un metal e un non metal (relativamente), se ambos teñen características que den lugar a enlace iónico ou covalente polar, en disolución acuosa dan lugar a ións de signo contrario, que é unha característica das sales. Chámanse sales ós compostos de metal e un átomo ou grupo que en disolución da lugar a ións opostos. Os compostos binarios poden chamarse por tanto, moitas veces, sales binarias (ou ácidos binarios se o metal é H).
<A CLASS="sdfootnotesym-western" NAME="sdfootnote4sym" HREF="#sdfootnote4anc">4</A> Indicando o número de osíxenos
<A CLASS="sdfootnotesym-western" NAME="sdfootnote5sym" HREF="#sdfootnote5anc">5</A> -O-O- ou (O2)2-.
<A CLASS="sdfootnotesym-western" NAME="sdfootnote6sym" HREF="#sdfootnote6anc">6</A> “están saturados de”
<A CLASS="sdfootnotesym-western" NAME="sdfootnote7sym" HREF="#sdfootnote7anc">7</A> para ve-la forma desenvolta, ter conta que, por xemplo, o butano é:
<A CLASS="sdfootnotesym-western" NAME="sdfootnote8sym" HREF="#sdfootnote8anc">8</A> Empírico: experimental. As outras formas que se usan son desenvolta (ver o butano) e semidesenvolta ou semiempírica.
<A CLASS="sdfootnotesym-western" NAME="sdfootnote9sym" HREF="#sdfootnote9anc">9</A> Iso é un prefixo que indica que o enlace á cadea principal está no centro da cadea secundaria.
UD9.Linguaxe química - p. <SDFIELD TYPE=PAGE SUBTYPE=RANDOM FORMAT=ARABIC>21</SDFIELD>