Comentarios literarios de poesía/Notas para a lectura de Miro os meus dedos orfos de Miro Villar

MIRO OS MEUS DEDOS ORFOS, AS VEAS IMPREGNADAS

de esperanzas molladas nos húmidos latexos

dos teus beizos ás veces cóncavos e convexos

e de froitas zumentas nos teus seos arrincadas.

Miro nos meus dedos mudos, as unllas pinceladas

coas últimas palabras, habitados desexos,

de acariñar os corpos, de confundir os sexos

e de sermos amantes en horas xa pasadas.

Todo é agora silencio violento, que me fire,

impide sorber aire, non deixe que respire,

comido pola fame de non reter memoria.

Todo agora é silencio seco, que me tortura

e sinto estar ben preto dos lindes da loucura,

de non ter noción ou idea da miña vella historia.

Poema de complicada composición. Soneto de versos alexandrinos con hemistiquio entre a sétima e oitava sílaba. A complexidade que de por si ten a creación dun soneto, engádese á da tradicional división en dous isostiquios dos versos de catorce sílabas. Isto provoca que o poeta se vexa obrigado -é conveniente reparar nisto para unha correcta declamación da composición- a realizar diversas sinalefas; mais o noso autor non repara que no quinto verso semella cometer un grave erro.

Entre as sinalefas máis significativas cabe salientar as seguintes.

Verso 4 seos. Dúas vogais fortes que deben ser consideradas como unha única sílaba. De non ser así o verso posuiría 15 sílabas
Verso 14 ou idea Entrámbalas dúas palabras han de medir dúas sílabas métricas.

Así a todo, e dada a regularidade dos versos logo de considerarmos estas sinalefas, encontramos na composición un verso, o nº 5, de 15 sílabas. Xa adiantamos que semellaba un erro métrico, sorprendente dada a laboriosidade e dificultade compositiva que en si presenta o poema, pois supón esta unha maior atención por parte do creador. Máis sorprendente, se cabe, se atendemos ó doadísimo que resultaría evitalo problema: abondaría con repetir a mesma secuencia do primeiro verso e, así, no canto de presentar Miro nos meus dedos orfos escribir Miro os meus dedos orfos. Este feito, tan sinxela corrección, fainos pensar que a construción Miro nos débese a unha decisión consciente e estética por parte do autor. Por mor diso, procuramos unha outra lectura que faculte a este verso a ter 14 sílabas e hemistiquio no lugar que corresponde.

Lido o verso repetidas veces, percibimos unha alternativa, que non ousamos aseverar: A aférese, é dicir, a supresión dunha sílaba a principio de palabra (lémbrese a Rosalía: ña nai, ña santiña). Para que isto aconteza, a palabra en cuestión tería que ser unha voz de doado recoñecemento coma no caso dos versos rosalianos, nos cales a presentación escrita é coloquializante. Nesta composición, a palabra á que nos estamos a referir preséntase por segunda vez exactamente na mesma posición, trátase de miro (V1 e V5). É posible que o poeta, ó lle-o texto relaxe a pronuncia da primeira sílaba escrita do 5º verso ata non a facer pertinente metricamente. Mais, repetimos, non ousamos aseverar esta interpretación.

Se complicada puido resultar a elaboración formal da composición, non menos complicado é o sentimento que o poema transmite; porque o poema, todo el, transmite, única e exclusivamente, un sentimento que, en parte por pudor, non adiantaremos, pois o que nos interesa especialmente no comentario literario é atender ó texto en si como acto comunicativo, e observar cál é o proceso que o lector segue para desenvolver unha lectura profunda do mesmo.

Partimos dun lector avezado. Primeiramente, reparará nos primeiros versos, e daralle unha lectura completa ó texto, antes de, volvendo a relelo, procurar a súa interpretación, entrando na hermenéutica do autor. Nesa primeira lectura, percibirá, con toda seguridade, dúas anáforas, que en realidade son paralelismos, que achegan a división estrutural do poema.

V1 Miro os meus dedos - V5 Miro nos meus dedos
V9 - V12 Todo agora é silencio

Estes paralelismos permítennos avanzar que a composición ten dúas partes, unha primeira que se corresponde cos cuartetos; e unha segunda, os tercetos. División formal e temática que, por outra banda, é a tradicional nun soneto ben constituído. Pero, amais, este paralelismo pode, como xa veremos, presentarnos unha subdivisión a cada unha destas partes, pois, nada máis percibilo, supoñemos que o segundo cuarteto pode ser parcialmente redundante co primeiro, cousa que tamén é posible que aconteza co segundo terceto con respecto ó primeiro.

En iniciando o noso lector a segunda lectura da composición, parará con determinación, na interpretación das estrofas e dos versos, procurando gravar na mente as imaxes reflectidas e todo aquilo que, a medida que se avanza no poema, poida resultar novidoso.

O primeiro verso: Miro os meus dedos orfos, as veas impregnadas sitúannos ante unha man forte e masculina, por canto nos dedos, fibrosos, se observan as veas. Mais hai dous adxectivos que deben quedar retidos na memoria á hora de continuármos a lectura da composición. O primeiro deles é orfos, supón unha personificación dos dedos que polo momento, sen máis datos, non podemos interpretar. O segundo é impregnadas, adxectivo que dá acceso, mediante un encabalgamento, á interpretación dos tres seguintes versos do 1º cuarteto: '':::...impregnadas de esperanzas molladas nos húmidos latexos dos teus beizos ás veces cóncavos e convexos e de froitas zumentas nos teus seos arrincadas

Habemos de facer unha primeira aclaración para a correcta lectura, dos teus beizos está subordinado a latexos, non a veas, cousa que demostraremos a continuación. Procedamos antes de interpretar o segundo verso a reparar no terceiro.

...latexos

dos teus beizos ás veces cóncavos e convexos

¿Por que os beizos son cóncavos e convexos? Para respondermos, precisamos atender ó C.C. Ás veces. Os beizos poden resultar cóncavos e convexos pola súa morfoloxía, mais nese caso, o C.C. ten que ser necesariamente de índole espacial, de xeito que por unha zona os beizos semellen cóncavos e pola outra convexos (tal cal como ocorrería cunha gaivota, ben se a vemos voando dende arriba, ben dende abaixo). Pero aquí se nos di que ás veces son cóncavos e convexos, cun C.C temporal. A pregunta é, non ¿como os beizos poden ser cóncavos e convexos?, senón ¿cando o poden ser? Resposta só hai unha: ó bicar apaixonadamente ó amado.

Obsérvese que dende aquí o segundo verso cobra sentido.

''...esperanzas molladas nos húmidos latexos dos teus beizos

¿De que xeito se poden percibi-os latexos dos beizos se non é bicando? Imaxe esta puntual que caracteriza unha experiencia que vai ser o punto de partida da composición. ¿E como comprender molladas e húmidos se non é dende a acción de beixar con paixón?

No cuarto verso observamos unha dificultade interpretativa. O verso está coordinado, pero ¿a que? Evidentemente, polo sentido da estrofa -sentido que procuraremos a continuación- a esperanzas. Di así:

e de froitas zumentas nos teus seos arrincadas

Estamos ante un home que arrinca dos seos da amada froitas. Ben podería entón simbolizar froitas o pracer de abranguer coas mans o peito da muller, pero as froitas son zumentas, e, ó seren zumentas, son húmidas e molladas tal cal é no verso anterior o bico. En definitiva, con estas palabras estásenos a recrear, de xeito personalísimo, aportándolle unha entidade única á composición o acto consistente en ‘o namorado bicar, quizabes succionar, os peitos da amada’.

¿Que temos claro entón dos catro primeiros versos e que queda pendente de interpretar? Trátase, a modo de resumo, de facer unha lectura prosaica. No primeiro cuarteto un home de mans masculinas, mira os seus dedos, as veas que os percorren, e sente que por elas camiñan -e ó camiñar por elas, camiñan tamén por el todo enteiro- as esperanzas creadas no acto de bicar os beizos e os seos da muller desexada.

Queda por interpretar -retéñase na memoria- o motivo polo cal os dedos son orfos. É precisamente neste motivo no que se redunda congruentemente ó comezo do segundo cuarteto

Miro nos meus dedos mudos

Orfos e mudos serán dúas palabras que non esquecerá o lector experimentado.

...As unllas pinceladas coas últimas palabras, habitados desexos de acariñar os corpos, de confundir os sexos e de sermos amantes en horas xa pasadas

¿Que percibe agora o poeta nos seus dedos? ¿Porque os mira? ¿Que novidoso transmiten, con respecto os anteriores, estes versos?

As unllas, parte do corpo aparentemente desprezable, desprezable por mínima e por marxinal, achéganos, como veremos, a ansia do poeta por continuar sendo amorosamente correspondido. Obsérvese que no acto de escoller as uñas para esta función hai unha especie de hipérbole, de esaxeración desmesurada, pois se as uñas senten tal, qué non será o que o corpo todo sente.

Analicémos a seguinte secuencia, extraída dos versos anteriores:

...habitados desexos

de acariña-los corpos, de confundir os sexos e de sermos amantes

A súa significación é evidente. O que resulta sorprendente é que ata as uñas se perfilen por mor da ansia de acariñar e de sentirse acariñado pola amada, de ser un (amar, confundir os sexos) ou o que é o mesmo, de ser amantes. O feito de que ata nas uñas iso se perciba expresa tensión, case dor. ¿A que se debe?

Débese a que houbo unha ruptura amorosa, por iso as unllas tamén están pinceladas coas últimas palabras, coas derradeiras; por iso, ese sermos amantes en horas xa pasadas.

Entendemos xa, neste preciso instante, rematada esta primeira parte da composición que os dedos se sintan orfos e mudos. Orfos porque botan de menos acariñar o corpo da amada, quizabes os seus propios e insubstituíbles dedos. Mudos, porque as palabras, ás palabras do verso seis, foron as últimas, as derradeiras, foron un rogo que solicitaba correspondencia e que non foi atendido. Por iso, e penetramos xa no primeiro terceto,

Todo é agora silencio violento, que me fire, que impide ata sorbe-lo aire (nova hipérbole).

E facemos aquí unha pequena parada, pois a última proposición do primeiro terceto precisa de maior comentario. Obsérvese o cambio no modo verbal, pásase dun presente, fire, a un imperativo (constituído por non + pres. de Subx.), non deixe. E dísenos o seguinte: pídeselle ó silenzo, que resulta violento porque contrasta co tempo en que a amada estaba presente que

non deixe que respire pola fame de non reter memoria

Escura proposición. ¿Que transmite? Quizabes un desexo de suicidio, de alienación, a necesidade de non vivir, de alienarse, de non respirar, por mor do degoro, da ansia infinita -no texto, fame- de non recordar os tempos en que o amor era correspondido, de non reter a memoria.

Retomando a primeira proposición do primeiro terceto dísenos ó comezo do segundo, facendo unha antítese con húmidos (v2), molladas (V2) ou zumentas (V4), que a ausencia de palabras, de comunicación amorosa é seca, que tortura, que achega ó poeta ós lindes da loucura, e mesmo a perder a noción da súa, agora vella, historia.